1.0 Pengenalan
Aktiviti
kokurikulum sebenarnya telah lama diperkenal dan dilaksanakan dalam sistem
pendidikan di negara ini, iaitu sejak zaman penjajahan British
lagi. Antaranya ialah penubuhan pasukan pengakap yang pertama di Malaysia
mengambil tempat di Singapura pada tahun 1909. Aktiviti gerakerja
kokurikulum ini diberi penekanan oleh Kementerian Pendidikan Malaysia seperti
yang terkandung dalam surat arahan School Course of Studies
Regulation 1956 dan Pindaan tahun 1961 (Akta Pendidikan 1961,
No.552.) Aktiviti ini dikenali dengan nama Kegiatan Kumpulan. (Ab.
Alim, 2004). Sekarang ini aktiviti kokurikulum telah diiktiraf sebagai
sebahagian daripada proses pendidikan, yakni sebahagian daripada Kurikulum
Kebangsaan yang wajib dilaksanakan di sekolah-sekolah. Untuk itu,
aktiviti kokurikulum perlulah dirancang, diurus dan dilaksanakan secara
sistematik, cekap dan berkesan seperti mana proses pengajaran dan pembelajaran
di dalam bilik darjah.
2.0 Definisi
Kokurikulum
Kegiatan
atau gerakerja kokurikulum merupakan aktiviti pendidikan yang dirancang dan
dilaksanakan selepas waktu pelajaran formal di dalam dan di luar bilik darjah
berasas dan lanjutan sesi persekolahan. (Mok Soon Sang,
2011). Selain itu kokurikulum juga boleh diertikan sebagai apa-apa
kegiatan yang dirancang lanjutan daripada proses pengajaran dan pembelajaran
dalam bilik darjah yang memberikan murid peluang untuk menambah, mengukuh dan
mengamalkan pengetahuan, kemahiran dan nilai yang dipelajari di bilik darjah.
(Peraturan-peraturan Pendidikan (Kurikulum
Kebangsaan),
1997). Sementara Kamus Dewan Edisi Ketiga (2002) pula
mendefinisikan kokurikulum sebagai kegiatan atau aktiviti selain mata pelajaran
yang diajarkan dalam bilik darjah tetapi yang dianggap sebagai sebahagian
daripada kursus pendidikan pelajar di sekolah . Menurut Md. Aris
Mansor dalam Ab. Alim Abd. Rahim (2004), aktiviti kokurikulum merupakan satu
bidang pembelajaran yang berasaskan kepelbagaian gerakerja terancang dan perlu
dilakukan dalam masa persekolahan. Menurut Ee Ah Meng (1995) pula,
kokurikulum merupakan satu saluran pembelajaran yang berasaskan gerak kerja
tersusun dan terancang. Menurutnya lagi, gerak kerja ini adalah
lanjutan daripada proses pengajaran dan pembelajaran bilik darjah yang
dijalankan melalui pertubuhan pakaian seragam, persatuan atau kelab dan kelab
permainan atau sukan.
3.0 Matlamat
Aktiviti Kokurikulum
Pelaksanaan
aktiviti kokurikulum yang dilaksanakan di sekolah-sekolah antara lain mempunyai
beberapa matalamat. Antaranya ialah untuk memperkembangkan intelek,
sosial, jasmani dan rohani murid secara optimum. Selain itu aktiviti
kokurikulum yang dijalankan juga bermatlamat untuk mengukuh dan memperkaya ilmu
dan kemahiran yang dipelajari dalam bilik darjah, serta memperluas pengalaman
murid dalam bidang tertentu. Melalui kegiatan kokurikulum juga,
murid-murid diharapkan dapat mengisi masa lapang dengan lebih berfaedah, dan
memberi kegembiraan serta pembinaan kesihatan dan kesejahteraan kendirinya.
Melalui
gerak kerja kokurikulum juga, diharap dapat memperkembang dan meningkatkan
kemahiran-kemahiran asas dalam sesuatu permainan, sukan, unit beruniform, dan
aktiviti berpersatuan. Selain itu aktiviti kokurikulum juga
bermatlamat untuk melatih murid supaya mengejar pencapaian yang cemerlang dalam
aktiviti kokurikulum di peringkat negeri, kebangsaan dan
antarabangsa. Disiplin murid juga dapat ditingkatkan melalui
aktiviti kokurikulum melalui penyemaian dan pemupukan nilai dan sikap positif
selaras dengan hasrat Rukun Negara. Selain itu aktiviti kokurikulum
juga diharap dapat membentuk iklim sekolah dengan lebih menarik dan
menggembirakan murid di samping dapat mengasah bakat kepimpinan dalam kalangan
murid.
4.0 Objektif
Kokurikulum
Antara
lain objektif aktiviti kokurikulum adalah untuk melengkapkan kurikulum sekolah,
khasnya program pendidikan jasmani yang diperlukan. Di samping
itu, ia juga mempunyai objektif untuk mempelbagaikan aktiviti kepada
murid-murid mengikut kebolehan dan bakat masing-masing. Aktiviti
kokurikulum juga dapat memberi ruang kepada murid-murid untuk melepaskan
tekanan perasaan setelah bertungkus-lumus di dalam bilik
darjah. Melalui aktiviti kokurikulum juga, murid-murid berpeluang
untuk berinteraksi di antara satu sama lain, serta memupuk semangat toleransi
dan sifat-sifat mulia dalam kalangan mereka. Murid-murid juga dapat
memupuk semangat berpasukan melalui pergaulan dalam aktiviti-aktiviti
kokurikulum.
5.0 Aktiviti
Kokurikulum di Sekolah
Di
peringkat sekolah, terdapat 3 jenis aktiviti kokurikulum iaitu Sukan dan
Permainan, Persatuan dan Kelab, dan Pasukan Pakaian
seragam. Pelaksanaan aktiviti kokurikulum di sekolah adalah
bertujuan untuk mengembangkan potensi, bakat dan kepimpinan murid-murid dalam
bidang jasmani, sosial, kebudayaan dan khidmat masyarakat, di samping membentuk
sahsiah dan sikap yang positif.
Kelab
dan Persatuan boleh dibahagikan kepada 2 kategori iaitu Kelab dan Persatuan
yang berasaskan sesuatu mata pelajaran dan yang berunsurkan hobi. Menurut
Laporan Kabinet 1979, matlamat penubuhan sesebuah kelab / persatuan di sekolah
adalah untuk menggalakkan murid-murid berkenalan sesama sendiri, memberi
perkhidmatan kepada masyarakat di samping membolehkan murid-murid atau pelajar memperolehi
kemahiran di dalam sesuatu lapangan atau hobi. Kelab dan Persatuan berasaskan
mata pelajaran bertujuan menambahkan minat dan kemahiran murid-murid dalam mata
pelajaran itu. Contoh persatuan-persatuan dalam kategori
ini ialah Persatuan Bahasa Malaysia, Persatuan Sains, Persatuan Matematik,
Persatuan Sejarah dan sebagainya. Manakala Persatuan dan kelab yang
berunsur hobi pula bertujuan menarik minat dan memberi ilmu pengetahuan dalam
sesuatu bidang atau hobi yang tertentu. Contoh persatuan dan kelab tersebut
ialah Kelab Senifoto, Kelab dan Persatuan Pertahanan Diri seperti silat dan
taekwondo, Kelab muzik dan kebudayaan, dan lain-lain lagi. .
Di
dalam Laporan Kabinet 1979, adalah dicadangkan agar semua murid sekolah
digalakkan mengambil bahagian sekurang-kurangnya salah satu pasukan pakaian seragam.
(Mok Soon Sang, 2011). Antara pasukan pakaian seragam yang boleh dianggotai
oleh murid-murid sekolah ialah sama ada yang berbentuk badan sukarela (NGO)
atau pun yang lebih terarah kepada pertubuhan kerajaan. Antara
pertubuhan yang berbentuk badan sukarela atau bukan kerajaan (NGO) ialah
Pertubuhan Pengakap, Pertubuhan Puteri Islam, Pandu Puteri, Pertubuhan Bulan
Sabit Merah, St. John’s Ambulans dan lain-lain. Sementara pasukan
pakaian seragam yang menjurus kepada pertubuhan kerajaan ialah kadet polis,
kadet bersatu Malaysia, kadet bomba, dan lain-lain. Selain itu,
Kementerian Pelajaran Malaysia sendiri menubuhkan dua unit pakaian seragam di
bawah kementeriannya iaitu Tunas Kadet Remaja Sekolah (TKRS) bagi sekolah
rendah manakala Kadet Remaja Sekolah (KRS) pula adalah untuk sekolah menengah.
Sukan
dan permainan merupakan satu saluran penting untuk menanam semangat kesukanan,
memupuk persefahaman serta perpaduan dalam kalangan murid-murid di negara
kita. Maka dengan sebab itulah diwujudkan kelab-kelab permainan di
peringkat sekolah dan dilakasanakan pada waktu aktiviti
kokurikulum. Menurut Surat Pekeliling Ikhtisas Bilangan 16, Tahun
2010: Pelaksanaan Satu Murid Satu Sukan (1M1S), setiap murid wajib
mengambil bahagian sekurang-kurangnya dalam satu jenis permainan atau
sukan. Dasar 1M1S menyokong pelaksanaan Falsafah Pendidikan
Kebangsaan yang berhasrat untuk melahirkan insan seimbang dari segi intelek,
rohani, emosi dan jasmani. Oleh itu itu, melalui dasar ini, setiap
murid akan melibatkan diri secara aktif dengan menyertai aktiviti sukan sekolah
sepanjang tahun. Ia juga selaras dengan dasar sukan negara untuk
membudayakan sukan di kalangam masyarakat. Antara bidang
sukan dan
permainan yang boleh
dilaksanakan di peringkat sekolah ialah bola sepak, bola jaraing,
olahraga, bola tampar, sepak takraw dan lain-lain lagi.
6.0 Permasalahan
yang dihadapi oleh guru-guru yang melaksanakan aktiviti kokurikulum di
sekolah-sekolah
Terdapat pelbagai
permasalahan yang dihadapi oleh guru-guru dalam melaksana dan mengendalikan
aktiviti kokurikulum di sekolah-sekolah. Ada masalah-masalah yang
berpunca daripada guru-guru sendiri sehingga aktiviti kokurikulum tidak dapat
dijalankan sebaik mungkin. Antaranya guru-guru sendiri tidak bergiat
dalam aktiviti kokurikulum kerana merasakan ia membuang masa
pelajar. Ada sesetengah guru pula merasakan tempat tinggal mereka
yang jauh menyukarkan untuk melaksanakan aktiviti kokurikulum di samping
mempunyai pelbagai tanggungjawab yang perlu dipikul.
Selain itu
ada juga guru-guru yang menjalankan aktiviti kokurikulum mempunyai pengetahuan
yang agak terhad dan kurang kemahiran serta pengetahuan dalam bidang yang
diberikan kepada mereka oleh pihak pentadbir. Keadaan ini timbul
kerana mereka kurang pengalaman dan tidak pernah didedahkan dengan sebarang
kursus. Ini menimbulkan masalah kepada guru-guru untuk melaksanakan
aktiviti yang benar-benar dapat menimbulkan minat di kalangan murid atau
pelajar. Keadaan ini dapat dilihat hasil daripada kajian Laporan
Kabinet (1979) yang mendapati kecenderungan guru terhadap sesetengah aktiviti
kokurikulum seperti unit beruniform dan sukan tidak memberangsangkan.
Terdapat
juga para pelajar atau murid-murid yang terlalu mementingkan peperiksaan
sehingga mengabaikan kegiatan kokurikulum yang dijalankan di
sekolah-sekolah. Lim Yen Yen (1991), dalam kajiannya mendapati
bahawa aktiviti kokurikulum kurang penting sebaliknya mereka lebih memberi
tumpuan terhadap bidang akademik semata-mata. Mereka beranggapan
bahawa bidang akademik lebih menjamin masa depan mereka berbanding menyertai
aktiviti kokurikulum di sekolah-sekolah.
Permasalahan
juga timbul akibat daripada kekuarangan kemudahan serta penjadualan yang kurang
sistematik. Ada sesetengah sekolah tidak mempunyai prasarana yang
lengkap bagi membolehkan aktiviti kokurikulum dapat dijalankan dengan
jayanya. Misalnya terdapat sekolah-sekolah yang tidak mempunyai
padang bola yang sesuai bagi membolehkan aktiviti dijalankan malah jika ada pun
hanyalah merupakan padang yang agak sempit. Ini akan menimbulkan
kesesakan apabila aktiviti sukan diadakan, seterusnya menimbulkan rasa tidak
selesa di kalangan pelajar. Selain itu peralatan yang tidak
mencukupi turut menyumbangkan kepada permasalahan kepada guru-guru untuk
melaksanakan aktiviti kokurikulum sebaik mungkin. Keadaan ini
diburukkan lagi apabila pihak pentadbir sendiri kurang memberi perhatian
terhadap hal-hal begini.
Sesetengah
sekolah pula kadangkala tidak mempunyai sumber kewangan yang mencukupi terutama
sekolah-sekolah gred ’B’ atau Sekolah Kurang Murid (SKM). Keadaan
ini akan menimbulkan masalah jika sekolah ingin mengadakan aktiviti perkhemahan
yang menelan belanja yang agak banyak. Keadaan ini selalunya berlaku
bagi sekolah-sekolah yang terdapat di luar bandar. Sebarang kutipan
daripada murid tentunya akan membebankan ibu bapa.
Faktor
tempat tinggal pelajar juga turut menyumbang kepada permasalahan ini di samping
masa pelaksanaan kokurikulum itu sendiri. Ramai pelajar yang tinggal
berjauhan dengan sekolah memberikan alasan bahawa mereka gagal menghadiri
aktiviti kokurikulum kerana menghadapi masalah pengangkutan apabila aktiviti
dijalankan pada waktu petang. Mereka juga terpaksa pulang agak lewat
terutama bagi yang tinggal jauh dari sekolah dan ini akan mengundang bahaya
ketika dalam perjalanan. Oleh itu, sebagai jalan tengah, mereka
mengambil keputusan untuk terus tidak menghadiri aktiviti tersebut.
Kurang
galakan daripada ibu bapa juga menjadi pendorong terhadap permasalahan
guru-guru melaksanakan aktiviti kokurikulum. Menurut Mustafa Kamal
(2000), dalam kajiannya mendapati ibu bapa kurang mendorong anak-anak untuk
bergiat dalam aktiviti kokurikulum. Ramai ibu bapa beranggapan
bahawa akademik lebih penting untuk mencorakkan masa depan anak-anak mereka
berbanding kegiatan kokurikulum. Di samping itu ramai juga ibu bapa
yang ragu-ragu dengan fungsi kokurikulum yang dianggap tidak dapat membantu
anak-anak mereka.
7.0 Cara-cara
penyelesaian permasalahan kokurikulum
Terdapat
pelbagai cara yang dapat digunakan untuk mengurangkan bebabanan guru-guru
mengatasi permasalahan yang timbul dalam menjalankan aktiviti
kokurikulum. Faktor utama yang dilihat mendorong kepada kurangnya
penglibatan pelajar ialah penyertaan guru-guru semasa mengendalikan aktiviti
tersebut. Menurut Abu Bakar (1991), penyertaan guru adalah sangat
penting bagi memastikan aktiviti kokurikulum berjalan dengan
lancar. Penyertaan dan peranan yang dimainkan oleh guru dalam
aktiviti kokurikulum akan menggalakkan para pelajar hadir serta melibatkan diri
dalam aktiviti tersebut. Di samping itu guru-guru pula haruslah
kreatif ketika menjalankan aktiviti supaya para pelajara tidak berasa bosan dengan
aktiviti yang stereotaip sahaja.
Selain
itu, para pelajar haruslah diberi kebebasan untuk memilih aktiviti yang
diminati oleh mereka kerana ini akan mendorong mereka menjalankan aktiviti
dengan bersungguh-sungguh. Mereka juga akan mendapat kepuasan
daripada aktiviti yang diminati dan tidak berasa seolah-olah dipaksa oleh
guru. Melalui aktiviti yang diminati, para pelajar akan dapat
memperkembangkan potensi diri yang ada pada mereka melalui aktiviti-aktiviti
yang mencabar. Seterusnya mereka akan mendapat pendedahan dengan
bermacam-macam cabaran, dugaan dan sebagainya. Mereka juga akan
dapat menonjolkan bakat yang ada pada mereka secara optima kerana mereka
melakukan aktiviti yang mereka minati. Segala aktiviti yang dilakukan
pastinya lahir daripada hati mereka yang ikhlas.
Bagi
sekolah-sekolah yang menghadapi masalah kelengkapan dan peralatan yang tidak
mencukupi, pihak Kementerian Pelajaran Malaysia hendaklah memberi bantuan yang
sepatutnya kepada sekolah berkenaan. Selain itu pihak sekolah juga
patut berusaha mencari sumber-sumber lain untuk membeli peralatan
baharu. Antara sumber-sumber yang boleh diusahakan ialah melalui
sumbangan Persatuan Ibu Bapa dan Guru-guru, orang perseorangan,
syarikat-syarikat yang membekalkan barangan kepada sekolah dan lain-lain
lagi. Pihak sekolah juga boleh mengadakan aktiviti ’Hari Kantin’
atau mengadakan ’Jogathon’ untuk mencari dana bagi membeli peralatan
kokurikulum seperti peralatan untuk perkhemahan dan juga untuk aktiviti sukan.
Seterusnya
masalah pengangkutan dan masa yang turut menjadi penghalang kepada para pelajar
untuk menjalankan aktiviti kokurikulum dapat diatasi dengan mengubah masa
pelaksanaan. Pihak pentadbir haruslah peka dengan masalah ini kerana
ia melibatkan keselamatan pelajar jika waktu tamat aktiviti agak
lewat. Oleh itu adalah dicadangkan pihak sekolah dapat menyusun
penjadualan dan memulakan aktiviti kokurikulum seawal jam 3.00 petang dan
berakhir 5.00 petang.
Selain
itu, ibu bapa juga haruslah diberi kesedaran tentang kepentingan aktiviti
kokurikulum dalam usaha memperkembangkan potensi dan sahsiah anak-anak mereka
agar menjadi insan yang seimbang selaras dengan falsafah pendidikan kebangsaan.
Mereka haruslah diberikan cermah motivasi atau kursus keibu bapaan agar mereka
dapat faham sebaik mungkin fungsi kokurikulum terhadap anak-anak mereka.
8.0 Penutup
Kegiatan
kokurikulum yang dijalankan di sekolah-sekolah mempunyai amat penting dalam
usaha melahirkan pelajar-pelajar yang seimbang seperti yang dihasratkan oleh
Falsafah Pendidikan Kebangsaan (FPK). Aktiviti kokurikulum
sebenarnya merupakan lanjutan daripada aktiviti yang dipelajarai dalam bilik
darjah. Misalnya aktiviti sukan dan permainan merupakan lanjutan daripada
mata pelajaran Pendidikan Jasmani yang diajar di dalam bilik
darjah. Penglibatan pelajar secara menyeluruh terhadap aktiviti yang
dijalankan membolehkan para pelajar mengahayati falsafah sebenar kokurikulum
tersebut seterusnya dapat membantu mereka untuk bergaul dan berhadapan dengan
masyarakat pada masa hadapan.
Pengelolaan
aktiviti kokurikulum yang teratur dan sistematik akan memberi keberkesanan
dalam mencapai hasrat FPK. Aktiviti yang teratur dan
menarik akan menyebabkan para pelajar memberi tumpuan seperti mana
yang berlaku terhadap bidang akademik. Hal ini adalah kerana
penyertaan dan penglibatan para pelajar untuk menyertai aktiviti kokurikulum
adalah dipengaruhi oleh aktiviti-aktiviti yang dilaksanakan serta
kemudahan-kemudahan yang disediakan oleh pihak sekolah.
Di samping
itu, peranan guru-guru penasihat juga mempengaruhi penyertaan para pelajar
untuk menjalankan aktiviti kokurikulum yang dirancangkan. Guru-guru
penasihat juga seharusnya mempunyai kemahiran untuk mengelolakan aktiviti agar
dapat menarik minat para pelajar. Para pentadbir haruslah menghantar
guru-guru yang tidak berpengalaman untuk berkursus. Begitu juga
dengan ibu bapa dan masyarakat yang harus bersama-sama menggerakkan aktiviti
kokurikulum dengan pihak sekolah bagi melahirkan insan yang benar-benar
seimbang dari segi jasmani, emosi, rohani, intelek dan juga sahsiah.
Rujukan
Abu Bakar Nordin. (1991). Kurikulum perspektif dan
perlaksanaan. Kuala Lumpur: Penerbitan Pustaka.
Ab. Halim Abdul Rahim. 2004. Kursus perguruan lepas
ijazah: pengurusan gerak kerja kokurikulum. Kuala Lumpur
: Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Ee Ah Meng. 1995. Pendidikan sebagai suatu proses
asas pendidikan 1. Kuala Lumpur: Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Kamus Dewan. (Edisi Ketiga). 2002. Kuala
Lumpur : Dewan Bahasa danPustaka.
Kementerian Pelajaran Malaysia. (2007). Buku panduan pengurusan
gerakerja kokurikulum sekolah menengah, Bhg. Sekolah-sekolah. Putrajaya:
Kementerian Pendidikan Malaysia.
Lim Yen Yen. Remaja mengabaikan sukan. Dewan Siwa,
hlm. 19, Jun 1991.
Mok Soon Sang. 2011. Pengurusan
kokurikulum. Selangor Darul Ehsan: Penerbitan Multimedia
Sdn. Bhd.
Mustafa Kamal Ali. (2000). Faktor yang mempengaruhi
penglibatan pelajar Melayu tingkatan empat dalam aktiviti kokurikulum di
rancangan Felda Daerah Segamat Selatan. Tesis yang tidak
diterbitkan: Universiti Teknologi Malaysia.
Ramlan Abdul Wahab. 2004. Panduan pengurusan kokurikulum di sekolah.
Kuala Lumpur: Banter Sdn. Bhd.